Nisma Evropiane për Stabilitet (ESI), ka publikuar një raport të përpiluar nga një grup ekspertësh të profilizuar në Evropën Juglindore e ku kanë vlerësuar se kontesti pronësor i Manastirit të Deçanit është ndër problemet për shkak të cilit Kosova ka ngecur në rrugën e anëtarësimit në Këshillin e Evropës. ESI përmes një publikimi ka treguar edhe zgjidhjet e mundshme.
Sipas tyre, zgjidhja e këtij kontesti pronësor do të ishte “një fitore për sundimin e ligjit dhe për të gjithë qytetarët e Kosovës, të cilët do të përfitonin edhe nga sistemi i mbrojtjes së të drejtave të njeriut të Këshillit të Evropës, një fitore për Manastirin e Deçanit dhe pakicën serbe në Kosovë, një fitore për Këshillin e Evropës, veçanërisht për Asamblenë e tij Parlamentare (PACE), raportuesit e së cilës e kanë bërë këtë një fokus qendror.
Fillimisht ESI ka paraqitur një historik të kontestit pronësor te Manastiri i Deçanit.
“Manastiri i Deçanit u ndërtua në shekullin e 14-të nga një prej mbretërve më të rëndësishëm serb mesjetar, Stefan Decanski, i cili u bëri thirrje ndërtuesve françeskanë nga bregu i Adriatikut për të ndërtuar kishën e tij. Është njohur në vitin 2004 nga UNESCO si pjesë e trashëgimisë botërore”, thuhet në shkrim.
Aty është paraqitur edhe një hartë përmes të cilës sqarohet më shumë problematika e këtyre pronave përreth Manastirit të Deçanit.
Harta e publikuar nga ESI tregon qytetin e Deçanit në të djathtë. Në perëndim të Deçanit, malet e larta që e ndajnë Kosovën nga Mali i Zi dhe Shqipëria. Vija e kuqe tregojnë tokën që manastiri e konsideron pronë të tij. Brenda vijës së kuqe, vijat e verdha shënojnë dy pjesë toke të diskutueshme. Njëra është një fushë (A). Tjetri është një pyll (B), pra 24 hektarë tokë. Pjesa më e madhe e kësaj toke është regjistruar për një kohë të gjatë në kadastër si pronë e Manastirit të Deçanit. Por 24 parcela, ato që përfshijnë fushën A dhe pyllin B, si dhe katër parcela të vogla toke në mes të qytetit të Deçanit, u regjistruan në kadastër në emër të manastirit në fillim të vitit 1998, pas një dhurate nga shteti serb në fund të vitit 1997.
Këshilli i Evropës dhe toka e Deçanit
Pak çështje të tjera janë diskutuar në gjykatat e Kosovës aq shpesh sa 24 parcelat e tokës përreth manastirit të Deçanit. Prandaj, nuk është për t’u habitur që në vitin 2023 të gjithë raportuesit dhe ekspertët ligjorë të kërkuar nga Këshilli i Evropës për të vlerësuar gatishmërinë e Kosovës për t’iu bashkuar kësaj organizate janë fokusuar në këtë çështje. Dhe të gjithë bënë të njëjtën pyetje: kur do të zbatohen këto gjykime?
Thelbi i këtij rasti sipas Nismës Evropiane për Stabilitet (ESI) është çështja e sigurisë juridike. Siç u tha edhe në vendimin e Kushtetueses në vitin 2016, sundimi i ligjit “do të ishte iluziv, nëse sistemi ligjor i Kosovës do të lejonte që një vendim gjyqësor përfundimtar, detyrues të mbetej jofunksional në dëm të njërës palë”. Ai e ritheksoi këtë në një nga seancat e tij të rregullta të rishikimit mbi zbatimin e vendimeve në shtator 2021:
“Gjykata Kushtetuese rithekson se zbatimi i vendimeve të saj është obligim për të gjithë personat dhe institucionet e Republikës së Kosovës në bazë të nenit 116 të Kushtetutës. Për më tepër, zbatimi i vendimeve përfundimtare është një parim themelor i shtetit të së drejtës…”